5-18 YAŞ ARASI TİP 1 DİYABETLİ ÇOCUK VE ERGENLERİN BESİN ÖGESİ ALIMLARININ VE BESLENME ALIŞKANLIKLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ Özcan HE. Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Beslenme ve Diyetetik Programı, Yüksek Lisans Tezi, Aydın, 2021. Diyabetli çocuklarda yeterli ve dengeli beslenme sayesinde metabolik kontrolün iyileştiği, büyüme gelişmede optimal hedeflere ulaşıldığı ve komplikasyon gelişiminin engellendiği bildirilmektedir. Bu sebeple çalışmamızda tip 1 diyabetli çocuk ve ergenlere ait demografik, bebeklik dönemine ilişkin ve beslenmeye dair bilgiler araştırılarak metabolik kontrol ve beslenme durumuyla bağlantılı çıkarımlar yapılması hedeflendi. Çalışmaya en az altı ay önce tip 1 diyabet tanısı almış 5-9,9 yaş arası çocuk, 10-18 yaş arası ergen olmak üzere 127 çocuk dahil edildi. Diyabetlilere ait bilgiler, anket formu ve dosya incelenmesi ile elde edildi. Vücut ağırlığı ve boy ölçümü poliklinikte çalışan oksolog tarafından alınmış olup VKİ ve SDS değerleri Neyzi ve arkadaşlarının Türk çocukları için geliştirdikleri standartlara göre değerlendirildi. Bireylerin günlük enerji ve besin ögesi alımları 3 günlük besin tüketim kaydı formlarıyla elde edildi. Besin tüketim kayıtlarının değerlendirilmesi hususunda Bebis programı 8.1 versiyonundan yardım alındı. Elde edilen sonuçlar Türkiye Beslenme Rehberi (2015) ve ISPAD (2018) önerileri doğrultusunda değerlendirildi. Enerji ve besin ögelerinin %66-%100 arasında karşılanması önerilen düzeyde alım olarak kabul edildi. Çalışmanın istatistiksel analizi SPSS 22.0 paket programı kullanılarak yapıldı. Çalışmamız sonucunda tip 1 diyabetli çocuk ve ergenlerin günlük diyetinde karbonhidrat, protein ve sodyum mineralini önerilerin üzerinde tükettiği; lif ve demir minerali tüketimlerinin ise yetersiz olduğu görüldü. Bu durum tip 1 diyabetli bireylerin sağlıklı şekilde büyüme gelişmelerini tehlikeye sokmaktadır. Gıda tüketim kayıtları her üç ayda bir düzenli olarak kontrol edilerek önerilerle karşılaştırılmalı ve gerektiğinde deneyimli bir diyetisyen tarafından beslenme eğitimi verilmelidir. Bu sayede glisemik kontrol ve kan parametrelerinin iyileşmesiyle gelecekte oluşabilecek komplikasyonların önüne geçilmesi de hedeflenmelidir. İÇİNDEKİLER KABUL VE ONAY SAYFASI...................................................................................................i TEŞEKKÜR ...............................................................................................................................ii İÇİNDEKİLER..........................................................................................................................iii SİMGELER ve KISALTMALAR DİZİNİ ...............................................................................vi ŞEKİLLER DİZİNİ.................................................................................................................viii TABLOLAR DİZİNİ.................................................................................................................ix ÖZET..........................................................................................................................................x ABSTRACT ..............................................................................................................................xi 1. GİRİŞ......................................................................................................................................1 2. GENEL BİLGİLER................................................................................................................3 2.1. Tip 1 Diyabetes Mellitus.....................................................................................................3 2.1.1. Tip 1 Diyabetes Mellitus Teşhisi ve Sınıflandırılması .....................................................3 2.1.1.1. İmmün Nedenli Tip 1 Diyabetes Mellitus.....................................................................4 2.1.1.2. İdiyopatik Tip 1 Diyabetes Mellitus..............................................................................5 2.2. Tip 1 Diyabetes Mellitus Etiyolojisi ve Patogenezi ............................................................5 2.3. Tip 1 Diyabetes Mellitus Epidemiyolojisi...........................................................................6 2.4. Tip 1 Diyabetes Mellitus Tedavisi ......................................................................................8 2.4.1. İnsülin Tedavisi ................................................................................................................8 2.4.2. Tıbbi Beslenme Tedavisi..................................................................................................9 2.4.2.1. Karbonhidrat................................................................................................................11 2.4.2.2. Protein..........................................................................................................................12 2.4.2.3. Yağ ..............................................................................................................................12 2.4.2.4. Lif ................................................................................................................................14 iv 2.4.2.5. Vitamin ve Mineral......................................................................................................14 2.4.2.6. Özel Etiketli Diyabetik Ürünler...................................................................................15 2.4.2.7. Karbonhidrat Sayımı....................................................................................................15 2.4.2.8. Glisemik İndeks ve Glisemik Yük...............................................................................16 2.4.2.9. Yaş Gruplarına Özel Tavsiyeler ..................................................................................16 2.4.3. Egzersiz ..........................................................................................................................17 2.5. Tip 1 Diyabetes Mellitus Komplikasyonları .....................................................................18 2.5.1. Akut Komplikasyonlar ...................................................................................................19 2.5.1.1. Hipoglisemi .................................................................................................................19 2.5.1.2. Diyabetik Ketoasidoz ..................................................................................................19 2.5.2. Kronik Komplikasyonlar................................................................................................20 2.5.2.1. Nefropati......................................................................................................................20 2.5.2.2. Retinopati ....................................................................................................................21 2.5.2.3. Nöropati ve Diyabetik Ayak........................................................................................22 2.5.2.4. Kardiyovasküler Hastalıklar........................................................................................23 2.6. Tip 1 Diyabetes Mellitus Komorbiditeleri ........................................................................24 2.6.1. Dislipidemi .....................................................................................................................24 2.6.2. Çölyak Hastalığı .............................................................................................................25 2.6.3. Yeme Davranışı Bozuklukları ........................................................................................25 2.6.4. Obezite............................................................................................................................26 3. GEREÇ ve YÖNTEM ..........................................................................................................27 3.1. Örneklem Seçimi ...............................................................................................................27 3.2. Verilerin Toplanması.........................................................................................................27 3.3. Araştırma Soruları .............................................................................................................28 3.4. Verilerin Değerlendirmesi .................................................................................................29 3.5. İstatistiksel Analiz .............................................................................................................29 3.6. Araştırmanın Sınırlılıkları .................................................................................................30 v 4. BULGULAR ........................................................................................................................31 4.1. Tip 1 Diyabetlilere İlişkin Demografik ve Metabolik Veriler...........................................31 4.2. Tip 1 Diyabetlilerin Enerji ve Besin Ögesi Alımlarına İlişkin Veriler..............................39 4.3. Korelasyonlar ....................................................................................................................49 5. TARTIŞMA..........................................................................................................................50 5.1. Demografik ve sağlık parametrelerine ilişkin verilerin tartışılması ..................................50 5.2. Bebeklik dönemine ilişkin verilerin tartışılması................................................................55 5.3. Enerji, lif, makro ve mikro besin ögesi alımına ilişkin verilerin tartışılması ....................59 6. SONUÇ ve ÖNERİLER.......................................................................................................65 KAYNAKLAR.........................................................................................................................66 EKLER .....................................................................................................................................90 Ek 1: Etik Kurul İzni ................................................................................................................90 Ek 2: Kurum İzni ......................................................................................................................91 Ek 3: Bilgilendirilmiş Gönüllü Olur Formu .............................................................................92 Ek 4: Anket Formu ...................................................................................................................95 Ek 5: Besin Tüketim Kaydı Formu ..........................................................................................98 Ek 6: Türkiye Beslenme Rehberine Ait Günlük Enerji, Lif ve Mikro Besin Ögeleri Yeterli Alım Miktarları.......................................................................................................................102 ÖZGEÇMİŞ............................................................................................................................104